بیلت (Billet) چیست و چرا پایه صنعت فولاد محسوب می‌شود؟
دسترسی سریع به محتوای مقاله
بیلت (Billet) در کنار اسلب و بلوم یکی از محصولات نیمه‌تمام مهم در زنجیره تولید فولاد کشور است. غالب محصولات نهایی فولادی مانند میلگرد، تیر، ورق، لوله و ... از این سه محصول نیمه تمام فولادی تولید می‌شوند. از این رو قیمت بیلت، بلوم و اسلب پایه قیمت میلگرد، تیرآهن و دیگر مقاطع به شمار می‌روند. بیلت‌ها معمولاً با مقطع مربع یا دایره‌ای کوچک (زیر ۱۵۵ × ۱۵۵ میلی‌متر یا مساحت کمتر از ۳۶ اینچ²) تولید شده و نقش کلیدی در تولید میلگرد، مفتول، لوله و برخی پروفیل‌های صنعتی دارند. در این مقاله تلاش می‌کنم بیلت را به زبان ساده اما فنی تعریف کنم، تفاوت آن را با شمش، بلوم و اسلب توضیح دهم و نگاهی به کاربردها، انواع و تولیدکنندگان داخلی آن داشته باشم.
تعریف بیلت در صنعت فولاد
از بیلت به عنوان شمشال نیز نام می‌برند. بیلت ها به‌وسیله فرایند ذوب و ریخته‌گری از مواد اولیه‌ای چون آهن اسفنجی و به شکل قطعات بزرگ با ابعاد استاندارد تولید می‌شوند. طول بیلت نسبت به شمش‌های فولادی بیشتر است و دارای عرضی کمتر از 15 سانتی‌متر و سطح مقطعی کمتر از 230 سانتی‌متر مربع هستند.
تفاوت بیلت، بلوم و اسلب چیست؟
در زنجیره تولید فولاد، محصولات نیمه‌تمام مانند بیلت، بلوم و اسلب نقش بنیادینی در شکل‌گیری مقاطع نهایی دارند. بیلت، بلوم و اسلب از شمش فولادی ساخته می‌شوند؛ اما جایگاه شمش در مقابل بیلت (Billet)، بلوم (Bloom) و اسلب (Slab) چیست؟ بیایید ابتدا دید کاملی از همه این محصولات داشته باشیم.
1.شمش (Ingot)
شمش بزرگ‌ترین زیرمجموعه و پایه در محصولات نیمه‌تمام است؛ معمولاً وزن ۲۵–۳۰ تُن دارد و مقطع آن اغلب مستطیلی یا مربعی است. شمش عمدتاً با روش ریخته‌گری در قالب تهیه می‌شود. شمش فولادی محصول پایه در تولید بلوم، بیلت و اسلب به شمار می‌رود.
2.بلوم (Bloom)
بلوم مانند بیلت و اسلب جزو محصولات ثانویه از شمش شناخته می‌شوند. بلوم دارای مقطعی مربع یا مستطیل با ضلع بزرگ‌تر از ~۱۵۵ میلی‌متر (یا مساحت بیش از ۳۶ اینچ²) است و عموماً برای تولید ریلی‌ها، تیرآهن، پروفیل‌ها و لوله‌های فولادی بدون درز استفاده می‌شوند.
3.بیلت (Billet)
بیلت نیز دیگر محصول نیمه تمام فولادی است که از آن برای تولید مقاطع طویل فولادی استفاده می‌کنند. بیلت دارای مقطعی مربعی یا دایره‌ای با قطر ≤۱۵۵ میلی‌متر یا مساحتی پایین‌تر از ۳۶ اینچ² است. بیلت اکثراً از روش ریخته‌گری پیوسته (CCM) یا از تبدیل شمش/ بلوم تولید می‌شود. بیلت پایه اصلی تولید محصولاتی نظیر میلگرد، مفتول، پروفیل صنعتی و برخی لوله‌ها به شمار می‌رود.
4.اسلب (slab)
اسلب محصول نیمه تمام فولادی با سطح مقطع مکعب مستطیلی پهن به ضخامت ۲۳۰ میلی‌متر و عرض ۱.۲۵ متر و طول ۱۲ متری است. به دلیل شکل پهن اسلب به این محصول، تختال نیز می‌گویند. اسلب محصول پایه برای ساخت ورق فولادی به شمار می‌رود. هم‌چنین بلوم را هم میتوان از كنار اسلب برش و تولید کرد.
تفاوت کاربردی انواع شمش‌های فولادی چیست؟
در جدول زیر می‌توانید مسیر تولید و تفاوت کاربردی انواع شمش‌های فولادی را به‌صورت کامل مشاهده نمایید.
به‌طور خلاصه، شمش به بلوم یا بیلت و اسلب تبدیل می‌شود. در ادامه بلوم برای تولید مقاطع بزرگ (ریل، تیرآهن) و بیلت برای تولید مقاطع ظریف‌تر (میلگرد، مفتول) و اسلب برای تولید انواع ورق فولادی به کار می‌روند.
مشخصات فنی بیلت چیست؟
در ادامه مشخصات فنی بیلت از نظر ابعاد، جنس و مشخصات مکانیکی و شیمیایی را بررسی می‌کنیم.
ابعاد و شکل بیلت
- طول معمول بین 6 تا ۱۲ متر یا طول‌های سفارشی
- مقطع معمولاً مربع با ابعاد ۱۰۰×۱۰۰، ۱۲۵×۱۲۵ یا ۱۳۰×۱۳۰ میلی‌متر تا ۱۵۵×۱۵۵ میلی‌متر یا دایره‌ای
- ترکیب شیمیایی: اغلب فولاد ساده کربنی ((St37 یا (St52) یا آلیاژی، بسته به کاربرد
- روش تولید: نورد گرم شمش یا ریخته‌گری مداوم
- وزن و ابعاد دقیق بستگی به سفارش و ظرفیت خط نورد دارد.
ترکیب شیمیایی بیلت
بیلت‌ها بسته به نوع کاربرد ممکن است شامل آلیاژهایی مانند سیلیکون، منگنز، کروم، نیکل و مولیبدن باشند. بیلت‌های ساختمانی معمولاً کربنی ساده بوده و برای تولید سیم و مفتول، بیلت‌های آلیاژی سبک‌تر مناسب‌تر هستند.
روش تولید بیلت
از انواع روش تولید بیلت میتوان به دو نمونه زیر اشاره کرد:
- ریخته‌گری پیوسته (CCM) مستقیم از مذاب، یکنواخت و کم‌ضایعات
- نورد گرم: تبدیل شمش یا بلوم به بیلت با کاهش اندازه و تغییر شکل
ویژگی‌های مکانیکی بیلت
بیلت دارای مشخصاتی نظیر یکنواختی، استحکام مناسب، انعطاف‌پذیری و شکل‌پذیری بالا است. به همین جهت بیلت برای کشش، نورد نهایی و محصولات سیمی گزینه مناسبی به شمار می‌رود.
بیلت در صنعت فولاد چه مزیتی دارد؟
از مزایای بیلت میتوان به تولید ضایعات پایین‌تر اشاره کرد. استفاده از ریخته‌گری پیوسته باعث صرفه‌جویی در مصرف مواد اولیه در خط تولید می‌شود. از این رو بیلت باعث تولید مقرون‌به‌صرفه، سریع‌تر و با هزینه کمتر نسبت به شمش قالبی می‌شود. ثبات ابعادی در کنار انعطاف‌پذیری بالا امکان تغییر ابعاد برای نیازهای مختلف در بیلت باعث می‌شود این محصول برای مقاطع تخصصی و تولید انبوه مناسب باشد.
تولیدکنندگان اصلی بیلت در ایران کدام اند؟
از تولیدکنندگان اصلی بیلت در صنعت فولاد ایران میتوان به کارخانه‌های زیر اشاره کرد:
فولاد خوزستان (KSC)
فولاد خوزستان دومین تولیدکننده بزرگ فولاد ایران بوده که از محصولات آن در کنار بیلت میتوان به بلوم و اسلب نیز اشاره کرد. این کارخانه دارای ظرفیت تولید چند میلیون تن در سال، برای بازار داخلی و صادراتی است.
ذوب‌آهن اصفهان
از اولین تولیدکنندگان شمش به‌صورت بیلت و بلوم در صنعت فولاد ایران به شمار می‌رود. از بیلت ذوب آهن برای تولید میلگرد، تیرآهن و پروفیل اصفهان استفاده می‌شود. طول بیلت ذوب ۴–۱۲ متر و سطح مقطع آن ۱۰۰×۱۰۰ تا ۲۵۰×۳۲۰ میلی‌متر است.
فولاد مبارکه
مبارکه به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده اسلب یا تختال/کفشک در صنعت فولاد کشور است که در تولید بیلت نیز فعالیت دارد. ظرفیت تولید بیلت/اسلب مبارکه در ۷–۱۲ میلیون تن در سال است.
از دیگر تولیدکنندگان بیلت میتوان به فولاد خراسان، فولاد هرمزگان، گروه ملی صنعتی، فولاد کاوه جنوب کیش (تولیدکننده بیلت با ظرفیت صادراتی بالا، فولاد بردسیر و فولاد اروند، فولاد بافت و فولاد شادگان (از تولیدکنندگان تازه تأسیس) اشاره کرد. این شرکت‌ها نیز در خط تولید بیلت فعال هستند و سهم قابل‌توجهی از نیاز داخلی و صادراتی را تأمین می‌کنند.
کاربردهای بیلت چیست؟
- میلگرد ساختمانی که اصلی‌ترین مصرف‌کننده بیلت در صنعت ساختمان است.
- مفتول و سیم که در آن بیلت دایره‌ای پس از کشش به مفتول تبدیل می‌شود.
- پروفیل صنعتی که میتوان به انواع قوطی، ناودانی و برخی لوله‌ها اشاره کرد.
- قطعات مهندسی که در صنایع خودرو، ماشین‌آلات و ابزارسازی کاربرد دارند.
انواع بیلت که باید بشناسید
بیلت‌ها از نظر ترکیب شیمیایی و کاربرد به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:
▪ بیلت فولاد کربنی:
رایج‌ترین نوع در بازار ایران که برای تولید میلگرد ساختمانی، سیم جوش، مفتول و پیچ و مهره استفاده می‌شود.
▪ بیلت آلیاژی:
حاوی عناصر آلیاژی مانند کروم، نیکل، وانادیم که در قطعه‌سازی، خودرو، نفت و گاز کاربرد دارد.
▪ بیلت فولاد ضدزنگ:
بسیار مقاوم به خوردگی که برای صنایع غذایی، پتروشیمی و پزشکی کاربرد دارد.
چرا بیلت محصول مهمی در صنعت است؟
بیلت، این محصول نیمه‌تمام با مقطع متعادل و وزن کنترل‌شده، پلی حیاتی بین شمش و محصولات فولادی تمام شده است. ویژگی‌هایی چون کاهش ضایعات، سرعت بالا، قیمت تجاری و خواص مهندسی مناسب، آن را در خط تولید فولاد بسیار ارزشمند کرده است. با توجه به گزارش جهان فولاد باید گفت ایران نیز با تولید چند میلیون تن بیلت در سال و شرکت‌هایی مانند فولاد خوزستان، ذوب‌آهن، فولاد مبارکه و… در جایگاه مناسبی قرار دارد. با توسعه روش‌های نوین ریخته‌گری، مدیریت وابستگی ارزی و تنوع محصول، مسیر تولید بیلت در ایران می‌تواند همگام با ترندهای جهانی رشد کرده و سهم بالاتری از بازار داخلی و بین‌المللی را به دوش بکشد.
سؤالات متداول
- بیلت با میلگرد چه فرقی دارد؟
بیلت ماده اولیه تولید میلگرد است. بیلت هنوز نورد نهایی نشده، ولی میلگرد محصول نهایی و آماده مصرف در ساختمان‌سازی است.
- چرا قیمت بیلت روی قیمت میلگرد تأثیر مستقیم دارد؟
چون بیشتر کارخانه‌های میلگردسازی، بیلت را از بازار خریداری می‌کنند. اگر قیمت بیلت بالا برود، هزینه تمام‌شده میلگرد هم بیشتر می‌شود.
- بیلت ایرانی بهتر است یا وارداتی؟
بسته به کاربرد فرق دارد، اما بیلت‌های تولید فولاد خوزستان و کاوه جنوب کیفیت صادراتی دارند و معمولاً با بیلت CIS یا روسی رقابت می‌کنند؛ وارداتی‌ها فقط در زمان کمبود یا کاهش نرخ ارز وارد می‌شوند.
